Badania Archeologiczne Wzgórza Borków

Badania archeologiczno-architektoniczne prowadzone są na terenie Wzgórza Zamkowego w Resku od 2014 roku przez architekt Tatianę Balcerzak i dr Marcina Peterlejtnera na zlecenie władz miasta. Wpisują się one w szeroki program działań związanych z rewitalizacją parku miejskiego Borków i mają jednocześnie dostarczyć odpowiedzi na szereg pytań związanych z przeszłością miejsca i początkami samego miasta Reska. Najważniejsze z pytań, na które poszukujemy odpowiedzi to: Czy obszar Wzgórza Zamkowego wykorzystywany był we wczesnym średniowieczu, a jeśli tak to w jaki sposób? Czy jest możliwe, że na tym terenie funkcjonował słowiański gród? Jakie były początki umocnień zamkowych na Wzgórzu i w jaki sposób korespondowały one później z systemem fortyfikacji miejskich? Czy teren zamku mógł stanowić jedną z bram do miasta? Jak wyglądała rezydencja na Wzgórzu i jakie naprawdę były okoliczności jej zniszczenia? W poprzednich sezonach badawczych uzyskano odpowiedzi na kilka nurtujących pytań, przede wszystkim jednoznacznie potwierdzając istnienie zamku i dworu, które dotychczas znane były tylko ze źródeł pisanych. Uzyskano częściową wiedzę na temat kształtu i lokalizacji obu założeń. Odkryte rozwiązania technologiczne zasługują na uwagę, nie tylko w przypadku murowanych reliktów, ale i niezwykłego bruku dziedzińca. Wiele pytań nadal czeka na swoje odpowiedzi, jednak każdy kolejny sezon badawczy odsłania nam kolejne karty z historii miasta.  

Z przekazów historycznych i ikonograficznych wiadomo, że wzgórze zamkowe w XVIII w. po licznych wojnach i pożarach, które przelały się przez Resko, przestało pełnić rolę siedziby mieszkalnej i popadło w ruinę. Ówcześni właściciele zamek rozebrali i wznieśli w tym miejscu szachulcowy dwór, który już w XIX w. został również rozebrany.

Wiadomo też, że przez wieki zamek był mocno związany z miastem i przebiegającymi przez nie szklakami komunikacyjnymi. Zajmował wzgórze, będące pierwotnie grodziskiem. Z ukształtowania terenu i wzajemnych relacji między zamkiem a rozwijającą się wzdłuż szlaku handlowego osadą, a potem miastem widać, iż zamek i jego właściciele pełnili rolę kontroli ale i ochrony dla rozwijającego się w nim handlu. Miasto wraz z zamkiem, otoczone wałami i murami obronnymi, dodatkowo zabezpieczone od południa rozlewiskami Regi, stanowiło dobrze chronioną osadę o charakterze rolniczo-handlowym.

Badania architektoniczno-archeologiczne Wzgórza Borków w Resku wykonano robiąc 8 sondaży szerokopłaszczyznowych o łącznej powierzchni około 376m². Wykonane na zlecenie Gminy Resko sondaże archeologiczne pozwoliły wstępnie rozpoznać zasięg założenia zamkowego, stopień jego zniszczenia oraz określić okres jego powstania. Odsłoniły one relikty części średniowiecznego zamku a najprawdopodobniej jego skrzydło bramne – zachodnie oraz odcinek północnych murów obronnych, nawierzchnię dziedzińca a także mury obwodowe piwnicy należącej prawdopodobnie do późniejszego dworu. 

Ustalono, że zamek miał kształt prostokąta a grubość jego ścian obwodowych wynosiła ok.90-100cm. Liczne nowożytne cegły zarejestrowane w późnośredniowiecznych gotyckich murach dowodzą, że obiekt ten kilkakrotnie remontowano bądź przebudowywano. Kolejne wojny i pożary miasta nie omijały zapewne zamku. Obiekt odbudowywano, naprawiano i przebudowywano, przystosowując do zmieniających się potrzeb jego użytkowników. W 1774r. Borkowie ostatecznie rezygnują z użytkowania zrujnowanego zamku, budując na wzgórzu ryglowy dwór. Dwór był płytko posadowiony, w większości niepodpiwniczowny, stojący na starszych relikatach zamku, po niwelacji wzgórza w XIX i XX wieku nie zachował praktycznie żadnych czytelnych śladów.  
 

 

 

 

Wzgórze Zamkowe

W okresie wczesnego średniowiecza (ok. XI w.) najprawdopodobniej w miejscu Wzgórza Zamkowego funkcjonował gród książąt pomorskich wraz z osadą targową, które stały się zaczątkiem miasta Resko. Jego lokacja na prawie lubeckim nastąpiła pod koniec XIII wieku. Resko było miastem prywatnym, którego właścicielami początkowo byli przedstawiciele pomorskiego rodu Borków i rodu Vidantów. Ci ostatni jednak w 1365 roku odsprzedali swoją część księciu pomorskiemu Bogusławowi V. Aż 20 lat starań na dworze pomorskim zajęło Borkom, aby scalić władzę nad miastem. Od 1385 roku mieszczanie rescy składali przysięgę lenną już tylko rodowi Borków. Ostatnia tego typu przysięga miała miejsce w 1688 roku, chociaż prawie dopiero w 1808 roku Resko stało się miastem niezależnym. Borkowie jako właściciele miasta wybrali teren obecnego Wzgórza Zamkowego na miejsce wzniesienia swojej siedziby. Posiadało ono wysokie walory obronne oraz broniło pobliskiej przeprawy przez Regę. Zostało ono również włączone w system murów obronnych, które okalały miasto. Nie wiadomow kiedy dokładnie zamknięto miasto murami, pierwsze wzmianki o umocnieniach pochodzą dopiero z 1464 roku, chociaż zapewne powstały one jeszcze w XIV wieku. Do miasta prowadziły dwie bramy: Gryficka (rozebrana w 1791 roku) od północy oraz Regi od południa. Ponieważ od końca XVIII wieku do lat 40. XIX wieku trwała stopniowa rozbiórka systemu umocnień miasta nie znamy szczegółów związanych ze sposobem powiązania zamku Borków z murami miejskimi oraz jego w nich roli.    

Zamek Borków

Borkowie byli rodem o korzeniach pomorskich, pierwotnie rycerskim a następnie szlacheckim. Pierwsze wzmianki o członkach rodu pojawiają się już w XII wieku. Jednakże dopiero w XIII wieku ich działalność na dworze książąt pomorskich uwidacznia się w źródłach pisanych, szczególnie po objęciu Kasztelanii Kołobrzeskiej przez Borko II w 1251 roku. Jego syn Jakub Borek w okresie 1260-1270 buduje siedzibę rodową w miejscu dawnego grodu w dolinie Regi, w późniejszym Resku. Pierwsza wzmianka o tej budowli pochodzi z 1295 roku i dotyczy reskiego zamku (Castrum Regenwalde). Najprawdopodobniej początkowo był to budynek drewniany, prawdopodobnie jak większość wznoszonych wówczas zabudowań. W tej formie siedziba Borków w Resku funkcjonowała jeszcze przez 70 lat. Po nabyciu przez książąt pomorskich części Reska należącej do rodu Vidantów nadarzyła się okazja do przebudowy zamku i dostosowania do nowych wymogów wynikających z postępu w dziedzinie wojskowości. Zamek, który zaczęto budować w 1365 roku wzniesiono przy użyciu kamienia i cegły, z których budowano już nie tylko budynki sakralne, ale również świeckie. Wytyczono go na planie czworoboku z przejazdem  w kierunku miasta umiejscowionym od strony zachodniej. Odkryte w wyniku badań relikty średniowiecznych konstrukcji wskazują, że zamek miał mury obwodowe o grubości ok. 90-100cm, a jego pomieszczenia uległy w ciągu wieków przekształceniom i wtórnym podziałom. Odsłonięta została jedynie wschodnia część obiektu. Wyraźnie widać, że ściany obwodowe i podziałowe biegnące w kierunku zachodniego stoku wzgórza urywają się. Wnioskować można zatem, że obiekt zamkowy wykraczał poza współczesny zarys Wzgórza Zamkowego, które pierwotnie musiało być przesunięte znacznie bardziej w kierunku zachodnim.  

W trakcie badań archeologicznych odsłonięto około 85m² kamiennego bruku, którym był wyłożony dawny dziedziniec zamkowy. Opada on (spadek rzędu 10%) w kierunku wschodnim. Na uwagę zasługuje sama struktura bruku. Został on wykonany z drobnego kamienia polnego, który ułożono pasami prostopadłymi do spadku płaszczyzny dziedzińca, które poprzedzielano, co około 1,5m pasami większych kamieni. Konstrukcja taka obok podniesienia walorów estetycznych zapobiegała również wypłukiwaniu mniejszych kamieni. Zabiegi takie stosowano dawniej zwłaszcza na drogach.      

Dworek

Zamek wzniesiony w XIV wieku stanowił jedną z siedzib rodziny Borków. Z biegiem czasu tracił na swoich walorach obronnych i przestawał spełniać swoją rolę. W XVI wieku przedstawiciele rodziny pojawiali się w nim już tylko okazjonalnie. Przez pewien okres czasu zamieszkiwała go Sidonia von Bork, która stała się legendą w związku z procesem o czary, jaki miał miejsce kilkanaście lat później. Nieużytkowana zbyt często siedziba niszczała, niektóre źródła mówią nawet o pożarze. Ostatecznie w 1774 roku zdecydowano się na przebudowę zamku. Panująca wówczas moda skłaniała przedstawicieli szanujących się rodów bardziej w kierunku wznoszenia rezydencji na wzór pałaców lub dworków myśliwskich niż do restaurowania „zamczyska”. W tym okresie wiele z warownych zamków straciło swój pierwotny charakter i zostało poddanych intensywnej przebudowie. Rodzina Borków wówczas przebudowywała swoje inne siedziby, w tym Starogard, gdzie wzniesiono okazały barokowy pałac. Nic więc dziwnego, że Borkowie zdecydowali się na wzniesienie w miejscu zamku w Resku jedynie dworu, najprawdopodobniej w technice ryglowej.

W wyniku badań archeologicznych odsłonięto w północno-zachodniej części wzgórza piwnicę należącą prawdopodobnie do dworu. Z pewnością nie jest to całość budynku, a jedynie jego fragment. Dwór więc nadal czeka na odkrycie tajemnic, które może skrywać...